मौनं सर्वार्थ साधनम..

|| श्री स्वामी समर्थ ||

मौन ? छे छे  हे काय भलतच , काहीही करायला सांगा पण गप्प बसायला सांगू नका कारण बोलणे हा आमचा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो आम्ही प्रत्येक क्षणी बजावणारच . गमतीचा भाग सोडा पण खरच आहे कि नाही हे आपल्या सर्वाना लागू ? सगळे गालातल्या गालात हसत आहेत . अहो आपल्या भावना व्यक्त करायला ,संवाद साधायला बोलणे तर हवेच कि ,फक्त ते प्रमाणात आणि मुद्देसूद , विषयाला धरून हवे हा मुद्दा आहे. ध्वनीप्रदुषणाबद्दल अनेक लेख आपणा वर्तमानपत्रातून वाचत असतो . आपल्याकडील अनेक  प्रदुषणा पैकी सर्वात महत्वाचे आणि आवर न घालता येणारे प्रदूषण म्हणजे “ ध्वनी प्रदूषण ”. शहरात तर गाड्यांच्या होर्न चे प्रदूषण प्रमाणाबाहेर आहे.

स्वयपाकघरात काम करत असताना हातातून साणशी जरी खाली पडली तरी तिचा आवाज सहन होत नाही. घरात TV सुद्धा मोठा झाला तर घरातील मोठ्या मंडळींचे डोळे मोठे होतात . अर्थात बरेचदा काही जेष्ठ मंडळीना कमी ऐकायला येते त्यामुळे तेच TV मोठा ठेवतात हा अपवाद असू शकतो . घराबाहेर पडले कि ध्वनीचे, आवाजाचे साम्राज्य सुरु होते .वाहने , रस्त्यावरील विक्रेते , ट्राफिक , रिक्षावाले , भाजी मंडई .न संपणारी यादी आहे. ट्रेन मध्ये तर आम्ही बायका इतके बोलत असतो जसे काही नाही बोललो तर आम्हास TC येवून दंड ठोठावेल. गप्प राहणे ,कमी बोलणे आणि कधी काय बोलणे किंवा न बोलणे हे सर्व ज्याला जमले तो जिंकला .उदाहरण द्यायचे झाले तर. हळदीकुंकू किंवा इतर कुठल्याही ठिकाणी समारंभास अनुपस्थित व्यक्तीबद्दल बरीच चर्चा रंगलेली असते ,पण सगळेच त्यात भाग नाही घेत . सगळे सगळ्यांना माहित असते पण काही गप्प राहून “ मी त्यातला नाहीच ” असे राहून “ काय सांगता ?” असा प्रश्नार्थिक चेहरा ठेवून त्यातून सहज निसटतात . सगळ्यात राहून आपला रंग वेगळा हे त्यांना जमते. सोसायटीच्या मिटिंगला तेच .नेहमीची ४-५ डोकीच बोलणार आणि बाकीचे त्यांच्या खांद्यावर बंदूक ठेवून  स्थितप्रद्न्य अवस्थेत श्रोत्याची भूमिका बेमालूनपणे निभावणार आणि कुठलाही वाईटपणा घेणार नाही . हेच चित्र सर्वत्र असते. तर हे सर्व असे आहे .

सारांश सतत कानावर पडणारा हा आवाज,ध्वनी अनेक आजार निर्माण करणारा असतो. सर्वात मोठा आजार म्हणजे डोकेदुखी. कुठेतरी शांत ठिकाणी निघून जावेस वाटतंय अशी वाक्य म्हणूनच ऐकायला मिळतात . 

असो विषयांतर नको. आपल्याला २ मीन सुद्धा मौन पाळता येत नाही मग आपले ऋषीमुनी कसे वर्षानुवर्ष मौन पाळून जप ,साधना करत असत याचा विचार करुया . मौन पाळण्याचे अनेक फायदे आहेत. कमी बोलण्याने आपण आपली शक्ती वाचवतो. बोलण्याचा वेळ विचार करण्यात सत्कारणी लागल्या मुळे आपल्याला पडलेल्या अनेक प्रश्नांची उत्तरे आपल्याला सहज मिळतात . आपल्या उतावळ्या स्वभावावर थोडा धरबंद येतो. कमी आणि चुकीचे बोलणे टाळल्यामुळे माणसे कमी दुखावली जातात . मौनव्रताचा फायदा म्हणजे आपण आपल्याच विश्वात रममाण असतो ते जरा बाहेर येवून दुसर्याचा विचार करायला शिकतो .मन शांत होते , अनेक गुंते सुटतात, मार्ग सापडतात आणि जीवन सुखकर होते. सतत चालू असणार्या जिभेस आराम मिळतो.व्यर्थ जाणारी शक्ती सत्कारणी लावता येते .

खरतर आपल्या भावना सांगण्यासाठी  नेहमीच शब्दांची गरज नसते . एकदा माधवराव पेशव्यांच्या मातोश्रींनी रमाबाईना सांगितले ,” आपण स्त्रिया नुसत्या वाट पाहत असतो नाहीतर टिपे गाळत असतो. सर्वाना आपल्या डोळ्याच्या धाकात ठेवायला शिकले पाहिजे. ” डोळ्यांनी बोलण्याचे कसब आपल्याला जमले पाहिजे .खरतर ती कला आपल्याला उपजतच आहे फक्त त्याचा वापर अधिकांश रित्या केला पाहिजे. अनेक ज्योतिषाना हि कला अवगत असणारच कारण त्यांच्याकडे येणारा जातकास काय बोलू आणि काय नको असे होवून गेलेले असते ,प्रश्नांची सरबत्ती त्यामुळे आपोआपच मौनव्रताची साधना घडत असते.

मौन ज्याला जमले तो आयुष्याची लढाई जिंकला . केल्याने होत आहे रे आधी केलेची पाहिजे . चला “ श्रावणमास ” सुरूच आहे . सुरवात करुया “मौनव्रतास ”.

लेख आवडल्यास अभिप्राय जरूर कळवा .

antarnad18@gmail.com

“ शाश्वत आनंद ”

|| श्री स्वामी समर्थ ||

                          

आयुष्यात जसे योग्य आचारविचार , वागणे ,सामाजिक बांधिलकी अनेक गोष्टींचा सुयोग्य मेळ घालायला लागतो, अगदी तसेच त्याहीपेक्षा जास्ती आपल्या आरोग्याचा विचार करायला लागतो . ह्या सर्वाची एकत्रित होड बांधण्याची सुवर्णसंधी म्हणजे चातुर्मास . परमेश्वरी आराधना ,साधना ,व्रत, नामस्मरण करण्यासाठी चातुर्मासाच अतिमहत्त्वाचा .

हिंदू संस्कृतीत श्रावण मासास पवित्र मानले गेले आहे . उन्हाळा संपून सुरु झालेल्या पावसाळ्यामुळे तप्त झालेली धरणी शांत होते आणि सृष्टीही विविध रंगानी कात टाकल्यासारखी फुलते .हे संपूर्ण वातावरण अध्यात्मिक साधनेस ,उपासनेस परिपूर्ण ,पोषक असेच असते . ह्या काळात सिंहावलोकन करून आपले गुणदोष स्वीकारूया आणि त्या दोषांचे परिमार्जन करुया . त्यासाठी परमेश्वरी आराधना ,भक्ती ह्यासारखा नामी आणि जालीम उपाय दुसरा नाही. सेवेअंती आपलीच आपल्याशी नव्याने भेट होईल हे नक्की.

यथासांग पूजन

ह्या उपासनेतून आपल्याला देणगी मिळेल ती “संयमाची ” . आयुष्यात जो संयम ठेवतो तोच जिंकतो .आयुष्यात अनेक चढ उतार ,नानाविध प्रलोभने येतात पण मनावर ,इंद्रियांवर ,आणि मुखत्वे जिभेवर जो संयम मिळवतो तो निश्चितच निरोगी आयुष्य जगू शकतो. चातुर्मासात अनेक लोक नानाविध संकल्प करतात .आपल्याला प्रिय असलेल्या भगवंतासाठी अनेक व्रतेही करतात .आपणही एखादा संकल्प नक्कीच करा पण तो दुसरे करतात म्हणून नाही तर स्वतःच्या मानस पटले तर आणि तरच आपण जे व्रत ,संकल्प करणार आहोत ते मनोभावे ,मनापासून केला तर फळ नक्कीच मिळणार पण त्याचबरोबर मी हे केले आणि ते केले ह्याची  वाच्यताही न करणे महत्वाचे . आपल्या आराध्यावर आपण संकल्प करून जणू काही उपकारच करत आहोत असा भाव जराही येवू देवू नये . मनी योजलेला संकल्प पूर्णत्वास नेण्याची विनंती, आर्जव भगवंतास करून संकल्प करावा . शेवटी आपला “ मी ” घातकच नाही का?

नामस्मरण 

आपली अध्यात्मिक प्रगती व्हावी , विचारांची बैठक नीट बसावी ,मन शांत व्हावे आणि शरीर आणि मनाची योग्य सांगड घालता यावी ह्यासाठी आपल्या जीवनशैलीत चपलख बसेल  झेपेल ,रुचेल आणि पटेल असा संकल्प केलात तर तो नक्कीच पूर्णत्वाला जायील.उगीचच कुणीतरी दुसरा करतो म्हणून मी रोज एक हजार जप करीन असे अजिबात करू नये .                                                         

चातुर्मासात आपल्या इष्ट देवेतेसाठी एखादा आवडीचा पदार्थ सोडवा किवा त्याचेच दान करावे ,ह्यातून आपण सोडून द्यायला शिकतो . काहीजण एक वेळेस जेवतात तर काही एकदा जेवून संध्याकाळी फलाहार घेतात . आपल्या प्रकृतीस जे झेपेल तेच करावे . सर्वात महत्वाचे म्हणजे कमीतकमी आणि आवश्यक तेव्हडेच बोलावे म्हणजे आपले जास्तीतजास्त लक्ष ध्यानाकडे, नामस्मरणा मध्ये केंद्रित होते. कमीतकमी बोलण्याने बोलण्यावरही नियंत्रण येते ,कुणाची निंदा अपशब्द आपोआपच टाळले जातात . सूर्यनमस्कार घालूनच दिवसाची सुरवात करावी .आजकाल आपल्या जीवन पद्धतीला हे मानवणारे नाही तरीही प्रयत्न करून एखादा दिवस मौनव्रत करावे आणि अनुभव नक्कीच शेअर करावा.  हॉटेल आणि मॉल मध्ये जेवणे आपले नित्याचेच झाले आहे त्याला पूर्णविराम देता आला तर उत्तमच कारण अशक्य काहीच नाही . आपली स्वतःची कामे स्वतःच करावी जसे आपले जेवणाचे ताट धुवून ठेवणे, कपडे धुणे ,घरातील  इतर कामे जी आपण इतरवेळी  नाही करत .काहीतरी दानधर्म करावा. 

सात्विकता

काही वृद्ध व्यक्तींना घराबाहेर पडता येत नाही मग त्यांनी आपल्या घरी काम करणाऱ्या व्यक्तीस किंवा गरजूस दर सोमवारी साखर किंवा धान्य दान करावे हे ,निसर्गाचेही देणे लागतो आपण त्याची जपणूक करणे हेही आपले कर्तव्यच आहे म्हणून तुळशीच्या रोपाचे दान करावे. एक उदाहरण झाले तत्सम काहीही करावे जे आपल्याला सुचेल. एखाद्या गरजू व्यक्तीस एकवेळचे तरी भोजन, शिधा द्यावा . एखाद्या विद्यार्थ्याला शिक्षणास मदत करणे हे तर पुण्याचेच काम. शक्यतो जेवणाच्या वेळा पाळाव्यात आणि अर्थातच सात्विक आहार घ्यावा. कुटुंबातील सर्वांनी दिवसातून एकवेळचे जेवण एकत्र करावे त्यामुळे कुटुंबातील व्यक्तींमध्ये खेळीमेळीचे वातावरण तयार होवून भावनिक बंध घट्ट होतात. आपल्या एखाद्या माहेरवाशिणीस आवर्जून जेवायला बोलवावे ,त्यानिम्मित्ताने तिला माहेरी येत येयील. नाहीतर हल्ली माहेर आणि सासर एकाच शहरात ,त्यात सर्वांच्या नोकर्या अगदी व्यस्त आयुष्य त्यामुळे येणेजाणे कमीच होते .कुणाचीही निंदा करायची नाही ह्याची मनात खुणगाठ बांधायची.

ग्रंथाचे पारायण

श्रावण महिन्यात जास्तीतजास्त “ श्रवण ” करावे. कानावर सतत काहीतरी चांगले विचार पडावेत ज्याचे चिंतन ,मनन व्हावे. त्यासाठी कीर्तन , भजन ,प्रवचन ऐकण्याची संधी सोडू नये . रोज आपल्या मनात असते पण ते प्रत्यक्षात न येणाऱ्या गोष्टी म्हणजे रोज चालणे ,धावणे ह्या गोष्टीना सुरवात करावी आणि त्यात सातत्य ठेवावे. तात्पर्य काय तर एखाद्या अश्या गोष्टीस सुरवात करावी जी तुमच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवून आणील. नामस्मरणाने परमेश्वरा समीप जाता येते आणि ईश्वरी कृपेची प्राप्त होईल. कुठल्यातरी धार्मिक ग्रंथाचे जसे  “ गुरुचरित्र ”, “ श्री साई चरित्र ”, “ श्री गजानन विजय ” ह्या ग्रंथांचे पारायण करावे.  सामुदायिक उपासनेस सुद्धा महत्व आहे त्यामुळे एकत्र येवून चक्रीपारायण करावे. आपल्या कुलस्वामिनीचा जप करून ,श्रीसूक्त म्हणावे . अनेकजण ह्या काळात नर्मदा परीक्रमाही करतात .वरील नमूद केलेल्या गोष्टींपैकी किमान एखादीतरी गोष्ट करून शाश्वत आनंदाची दालने खुली करावीत. ह्याहीपेक्षा आपल्याला काही चांगले सुचले तर तेही आचरणात आणावे. जे कराल त्यात सातत्य असावे.

थोडक्यात काय तर समर्पण म्हणजेच “चातुर्मास ”. 

लेख आवडला तर जरूर अभिप्राय कळवा.

antarnad18@gmail.com

पंचामृत

|| श्री स्वामी समर्थ ||

पयोदधिधृतं चैव मधु च शर्कारायुतम |

पंचामृतं मयानीतं स्नानार्थ प्रतीगृह्यताम ||

कुठल्याही पूजेतील मुख्य उपचार म्हणजे “पंचामृत ”. त्याशिवाय पूजा अपूर्णच .पंचामृत हे दुध ,दही ,तूप , मध आणि शर्करा एकत्र करून केले जाते. ह्यातील प्रत्येक पदार्थाचे एक विशिष्ठ प्रमाण आहे. पंचामृतातील प्रत्येक घटकास शास्त्रीय ,अध्यात्मिक कारणही आहे. पूजा म्हणजेच सात्विकता.

पंचामृत हे सात्विकतेचे प्रतिक आहे. ह्यातील दुध हे शुभ्रतेचे प्रतिक आहे जे  आपले चरित्र , जीवन शुभ्र असावे हेच सुचवते. आपण नेहमीच चांगले कर्म करत राहावे ,पवित्र आणि शुद्ध मनाने परमेश्वरी सेवेत राहावे. दुध हे वात्सल्या चे प्रतिक आहे. दही 

हे स्नेहांकित आहे ,प्रवासास जाताना दही हातावर ठेवण्याची प्रथा आहे. दूर जाणार्या व्यक्तीचा स्नेह दुरूनही राहावा हि त्यामागील भावना . दह्यात दुसर्याला बदलण्याची क्षमता आहे . प्रवासास जाणार्या व्यक्तीने जायील तिथे आपल्या संस्कृतीचा प्रसार करावा . परदेशी अनेक प्रलोभने असतात पण ह्या सर्व रंगात रंगुनही आपला रंग म्हणजेच आपली संस्कृती ,अस्तित्व टिकवून ठेवण्याचा उद्देश ह्यामागे आहे . ज्याप्रमाणे दही दुधाचे परिवर्तन करू शकते त्याचप्रमाणे अल्पसंखेत असणारी चांगल्या विचारांची ,सद्विवेक बुद्धी जागृत असणारी माणसे जगात परिवर्तन करू शकतात. आपल्याप्रमाणे दुसर्याला सात्विक बनवणे हा उद्देश असणारे दही परमेश्वर चरणी म्हणूनच वाहिले जाते.

तूप दाखवी रूप हे अगदी खरे आहे. माणूस समाजप्रिय प्राणी आहे,आपण एकटे एकटे नाही जगू शकत. आपल्या भोवतीच्या प्रत्येक नात्यामध्ये मायेची उब ,स्निग्धता नसेल तर जीवनातील रस निघून जातो .पण नात्यांमध्ये स्नेह ,वात्सल्य असेल तर आपण संकटांचे डोंगरही पार करतो. म्हणूनच तुपातील स्निग्धता स्नेहाचे प्रतिक आहे. आजकाल आहारतज्ञ सुद्धा रोज एक चमचा तूप खा असे सांगतात, आपल्या शरीरात ते वंगण म्हणून कार्य करते आणि हाडांना बळकटी देते . बुटी पार्लर मध्ये सुद्धा घरच्याघरी पंचामृताचे फेशिअल करायला सांगतात . पंचामृतातील सर्व गुणांमुळे त्वचा उजळते. तर अश्या ह्या बहुगुणी तुपाचा समावेश पंचामृतात आहे. 

मधात गोडवा आहे .आपण कित्येक वेळा एखाद्याच्या बोलण्याचा उल्लेख मधाळ बोलणे असाही करतोच. पण नुसता गोडवा नाही तर मध शक्तिवर्धक आहे. आयुर्वेदातील अनेक चाटणे हि मधातून घेतली जातात. आपल्याला सामर्थ्यवान बनायला हे शक्तिवर्धक मध उपयुक्त ठरते . आजकाल पंचामृताचा साबण सुद्धा मिळतो.

सरतेशेवटी जिवनात अवीट गोडी निर्माण करणारी शर्करा म्हणजेच साखर. जीवनात गोडवा नसेल तर जीवन बेचव, निरस होवून जायील . पण नुसतेच गोडगोड बोलणारी माणसे विनाशासाठी कारणीभूत ठरतात. म्हणूनच “ दुग्द्शर्कारा “ हा शब्द प्रचलित आहे . जसे दुधात साखर विरघळली तरच दुधाला गोडवा निर्माण करते त्याचप्रमाणे भगवंताच्या भक्तीत आपला “ मी ” जोवर पूर्णपणे मिसळून विरून जात नाही तोवर त्याची कृपा होणे निव्वळ कठीणच .

तर अश्या ह्या बहुगुणी पंचामृताच्या सेवनेने आपले आरोग्य उत्तम राहते. आणि म्हणूनच ह्या पंचामृताचा अभिषेक प्रत्येक पूजेत अग्रभागी असतोच.

पंचामृताचे सर्वमान्य प्रमाण खालील प्रमाणे .

एक कप दुध , चार चमचे दही , दोन चमचे तूप , एक चमचा मध आणि एक चमचा साखर .

विशेष सूचना : घरच्या दुधाचे दही लावावे ,ऐन वेळी बाजारातून अमूल किंवा अन्य पावडरीच्या दुधाने बनवलेले दही ह्यात वापरू नये .

 लेख आवडल्यास अभिप्राय जरूर कळवा.

antarnad18@gmail.com