अंतर्नाद

||श्री स्वामी स्मार्थ ||

हिंदू संस्कृतीत सणांची रेलचेल असते. ह्या सर्व सणातून आपल्याला आपल्या रूढी आणि परंपरा किती खोलवर रुजल्या आहेत ह्याची माहिती तर मिळतेच पण ह्यातील प्रत्येक गोष्ट आपल्या आयुष्याशी कशी निगडीत आहे हे सुद्धा समजते.

अश्विन शुद्ध प्रतिपदेपासून नवरात्र सुरु होते आणि आदिशक्तीचा जागर सर्वत्र सुरु होतो. सूर्याचा हस्त नक्षत्रातील प्रवेश भोंडला म्हणजेच हादगा ,ह्याचा श्रीगणेशा करतो .पूर्वीच्या काळी खेड्यापाड्यातून मुली पाटावर समृद्धीचे प्रतिक असणार्या हत्तीचे चित्र काढत. मनोभावे त्याची पूजा करून नैवेद्य दाखवून त्या पाटाभोवती फेर धरून गाणी म्हणत असत.

समृद्धीचे प्रतिक असणार्या हत्तीचे पूजन

गुजराथ ,कलकत्ता इथेही हा सण दुर्गा मातेची पूजा करून खूप मोठ्या प्रमाणत साजरा होतो. नवरात्रीच्या ९ रात्री देवी समोर आरती आणि फेर धरून गरबा खेळून जागवल्या जातात .महाराष्ट्रामध्ये कोकण आणि पश्चिम महाराष्ट्रात देवीचा जागर करताना भोंडला खेळण्याची परंपरा आहे. भोंडला म्हणजे देवीची आरती करून फेर धरून भोंडल्याची गाणी म्हणून खेळ खेळून रात्र जागवली जाते .

आजकाल भोंडला म्हणजेच काय ते माहित नसल्यानं भोंडल्याची गाणी तरी कशी माहिती होणार .त्याची माहिती व्हावी ह्यासाठी हा लेखन प्रपंच.

पूर्वीच्या काळी चूल आणि मुल इतकेच स्त्रीचे विश्व होते. त्यामुळे अश्या सणांच्या निम्मित्ताने एकत्र जमणे, नवीन वस्त्र परीषण करून दागदागिने घालून आनंद साजरा करणे ह्या गोष्टी त्यांना प्राप्त संसारात आनंद देवून जात आणि नात्यातील गोडवा वृद्धिंगत होत असे. ह्यानिम्मित्ताने घरातील स्त्रियांना नवचैतन्य मिळत असे आणि घरात गोडधोड होत असे, जुनी नाती कात टाकून पुन्हा नव्याने बहरत असत.

आपल्या माहेरची आणि सासरची माणसे ,त्यांच्याबद्दल आपल्याला वाटणाऱ्या भावना ,त्यांचे गोडवे गाणारी हि भोंडल्याची गाणी असत .काही कारणाने झालेली संसारातील धुसफूस आणि कलुषित झालेली मने ह्यानिम्मित्ताने का होईना पुन्हा एकत्र होवून आनंदाने फेर धरू लागत आणि पुन्हा एकदा संसारावर प्रेमाचे शिंपण होई. म्हणूनच माणसातील प्रेम ,विश्वास आणि एकमेकांबद्दल वाटणारी ओढ सतत कायम ठेवणाऱ्या ह्या सर्व सणांना अतिशय महत्व आहे.

जग खूप पुढे जात असले तरी अजूनही खेड्यापाड्यातून नाही तर अगदी मुंबई पुण्यासारख्या औद्योगिक शहरातून सुद्धा आदिशक्तीचा जागर मोठ्या प्रमाणत होत असताना दिसतो.

आपल्या जवळचे मित्र , नातेवायिक आणि समाजातील सर्व स्थरातील लोक ह्या सणांच्या निम्मित्ताने आपली दुक्ख , वेदना काही काळापुरती विसरून आनंदाने एकत्र येतात म्हणूनच ह्या सर्व सणांना महत्व आहे.आजकालच्या आधुनिक काळात मुलामुलीना ह्या रूढी परंपरा माहित सुद्धा नाहीत त्यामुळे येत्या काही वर्षात ह्या नामशेष होतील कि काय अशीच भीती वाटते .आपणही समाजाचे ऋण लागतो आणि म्हणूनच ह्या सर्व रिती ,रुढींची माहिती आपल्या पुढील पिढ्यांना व्हावी त्यांनीही हा वारसा जपावा म्हणून सर्वत्र होणार्या ह्या आदिशक्तीच्या जागरात आपण सहभागी होवून आपली परंपरांची मुल्ये जपली पाहिजेत .

स्त्रीला सुद्धा देवीचेच ,लाक्ष्मिचेच रूप मानून तिचा सन्मान केला पाहिजे. आपल्या संसाराचा गाडा घराघरातील गृहलक्ष्मी समर्थपणे चालवत आहे. ह्या सार्या शक्ती , आदिस्वरुपच आहेत आणि त्यांच्यासमोर आपण नतमस्तक झाले पाहिजे.

येणाऱ्या सर्व पिढ्यांना आपल्या आईआजीकडून ह्या सर्व सणांचा अनमोल ठेवा ,वारसा सुपूर्द व्हावा आणि त्यांनीही आपल्या पूर्वजांप्रमाणे आपल्या रूढी परंपरा जपाव्यात ,त्या वृद्धिंगत व्हाव्यात हीच त्या जगदंबेच्या चरणी प्रार्थना .

आपली संस्कृती, रूढी ह्यांचा ठेवा जपणे आणि तो पुढील पिढ्यांकडे सुपूर्द करणे हे आपले आद्य कर्तव्य आहे , प्रत्येक सणात काहीतरी शिकवण आहे. आयुष्य कसे जगायचे ह्याचे गोड गुपित ह्या सर्व सणात दडलेले आहे. आदिशक्तीचा जागर असाच पुढेही चालत राहावा आणि तुम्हा आम्हा सर्वाना आई अंबेचा आशीर्वाद लाभावा हीच प्रार्थना .

अस्मिता

लेख आवडल्यास अभिप्राय द्यायला विसरू नका.

antarnad18@gmail.com

भोंडल्याची गाणी ( संग्रहित )

१.

ऐलमा पैलमा गणेश देवा, माझा खेळ मांडून दे, करीन तुझी सेवा
माझा खेळ मांडिला वेशीच्या दारी, पारवं घुमतय पारावरी

मांडला ग मांडला वेशीच्या दारी,

पारवळ घुमतं बुरजावरी

गुंजावनी डोळ्यांच्या साजीव टिक्का,

आमच्या गावच्या भुलोजी नायका

एवीन गाव तेवीन गाव,

कांडा तिळूबाई तांदूळ घ्या

आमच्या आया तुमच्या आया,

खातील काय दूधोंडे

दूधोंड्यांची लागली टाळी,

आयुष्य दे रे ब्रम्हाळीं

माळी गेला शेता भाता

पाऊस पडला येता जाता

पड पड पावसा थेंबोंथेंबी

थेंबाथेंबी आळव्या लोंबी

आळव्या या लोंबती अंगणा

अंगणात होती सात कणसं

हादग्या तुझी सोळा वर्ष

श्रीकांता कमलाकांता असं कसं झालं.

असं कसं वेडं माझ्या नशिबी आलं

वेडयाच्या बायकोने केले होते लाडू